Рэспубліка Горная Арменія

Рэспубліка Горная Арменія (Лернааястан, арм.: Լեռնահայաստան) — самаабвешчаная дзяржава перыяду Грамадзянскай вайны ў Расіі, якая праіснавала кароткі час на тэрыторыі сучаснага Сюніка.

Гісторыя

10 жніўня 1920 года паміж РСФСР і Рэспублікай Арменіі было складзена пагадненне, паводле якога Чырвоная армія РСФСР заняла спрэчныя паміж Арменіяй і Азербайджанскай ССР тэрыторыі (Карабаха, Зангезура і Нахічэвані).

Пасля зняволення пагаднення які камандаваў армянскімі войскамі ў Зангезуры генерал Дро пакінуў Зангезур, аднак яго памагатыя — камандуючы Капанскім раёнам Гарэгін Нждэ і камандуючы Сісіянскім раёнам Пагос Тэр-Даўцян — адмовіліся прызнаваць пагадненне, асцерагаючыся, што Зангезур будзе аддадзены Савецкаму Азербайджану. У Зангезур уступіла Чырвоная армія, і дашнакскія атрады павялі супраць яе партызанскую вайну. Іх становішча ўжо здавалася безнадзейным, калі ў пачатку кастрычніка пачалося ўсеагульнае паўстанне супраць Савецкай улады. У баях з Чырвонай арміяй неўзабаве загінуў Тэр-Даўцян, і Нждэ аднаасобна ўзначаліў паўстанне. Да 21 лістапада дзве брыгады 11-ай арміі чырвоных і некалькі саюзных ёй турэцкіх батальёнаў (усяго 1200 турак) былі разгромлены паўсталымі, і Зангезур цалкам перайшоў пад іх кантроль.

25 снежня 1920 гады з'езд, што адбыўся ў Тацеўскім манастыры, абвясціў «Аўтаномную Сюнікскую рэспубліку», якую фактычна ўзначаліў Нжде, які прыняў старажытнае званне спарапета (галоўнакамандуючага). Лютаўскае паўстанне ў Арменіі адцягнула на сябе сілы бальшавікоў, на некаторы час даўшы Зангезуру адхланне; увесну, з паразай Лютаўскага паўстання, у Зангезур адступілі сілы паўстанцаў. Да таго часу Нждэ пашырыў сваю ўладу на частку Нагорнага Карабаха, злучыўшыся з мясцовымі паўстанцамі.

27 красавіка 1921 года была абвешчана Рэспубліка Горная Арменія; Нждэ ўзначаліў яе ў якасці прэм'ер-міністра, ваеннага міністра і міністра замежных спраў. 1 ліпеня Горная Арменія прыняла назву Рэспублікі Арменіі, як спадчынніцы Першай Рэспублікі; яе прэм'ер-міністрам быў абвешчаны кіраўнік урада Першай Рэспублікі Сімон Урацян, а Нждэ быў прызначаны ваенным міністрам. Аднак неўзабаве савецкія войскі перайшлі ў наступ, і 9 ліпеня Нждэ з рэшткамі паўстанцаў пайшлі ў Іран.

Спасылкі

• Республика Нагорной Армении. В кн: Гражданская война и военная интервенция в СССР. Энциклопедия. — М. Советская энциклопедия, 1986, С.187
• Гарегин Нжде. Биографические и автобиографические материалы Архівавана 23 ліпеня 2014.
• Сочинения Нжде Архівавана 5 кастрычніка 2011.
• Нжде в Энциклопедии Геноцид.ру
• Тер-Арутюнян Гарегин Нжде Архівавана 19 снежня 2012.
• ԼԵՌՆԱՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԵՐՈՍԱՄԱՌՏԸ Архівавана 24 снежня 2012. (Вардан Геворгян. Героическая битва Лернаайастана.)